Het versterken van eerstelijnszorg heeft grote urgentie
Goede eerstelijnszorg is van cruciaal belang voor de samenleving. Door maatschappelijke en beleidsmatige ontwikkelingen staat eerstelijnszorg echter toenemend onder druk. Met grote consequenties voor de toegankelijkheid, kwaliteit en betaalbaarheid van de gehele zorg in Nederland. In het advies ‘De basis op orde’ geven we 4 uitgangspunten voor toekomstgerichte eerstelijnszorg.
Op verzoek van VWS
We publiceren dit advies op verzoek van het ministerie van VWS. Dit hoofdlijnenadvies is bedoeld ter verrijking van de uit te werken visie op de eerstelijnszorg in 2030, een uitvloeisel van het Integraal Zorgakkoord (IZA). Bij dit advies staan vooral huisartsenzorg en wijkverpleging centraal, vanwege hun spilfunctie in de eerstelijnszorg van oudsher.
Essentiële waarden en functies
De Raad identificeert een aantal essentiële waarden en functies van eerstelijnszorg. Zo zijn de verbondenheid van één of enkele zorgverleners aan een patiënt en wijk, kennis van de context en een integrale, brede blik essentieel om persoonsgerichte zorg dicht bij huis te kunnen verlenen. Bovendien zorgt de combinatie van deze waarden ervoor dat mensen op het juiste moment - niet te vroeg en niet te laat - een beroep doen op duurdere en complexe zorg. Daarbij is het belangrijk dat eerstelijnszorg laagdrempelig beschikbaar is en dat er korte lijnen zijn tussen huisartsen, wijkverpleegkundigen en hulpverleners uit het sociaal domein. Zo kan sneller een passend antwoord worden gevonden en wordt onnodige medicalisering voorkomen.
Onder druk door maatschappelijke ontwikkelingen en beleidsmatige trends
De Raad constateert dat deze waarden en functies momenteel onder druk staan door verschillende maatschappelijke ontwikkelingen en verder verzwakt worden door een aantal beleidsmatige trends. Denk hierbij aan toenemende specialisering, versplintering van het zorgaanbod, steeds meer verplaatsing van zorg naar de eerste lijn en minder vaste zorgverleners. Dit is zorgelijk, omdat de waarden en functies van eerstelijnszorg vanwege toenemende gezondheidsverschillen en toenemende zorgbehoefte enerzijds, en personele tekorten anderzijds juist in belang toenemen. Kortom, anders kijken naar en anders organiseren van eerstelijnszorg is noodzakelijk en urgent. Dit advies stelt hiervoor 4 uitgangspunten voor.
Erken cruciale waarde van eerstelijnszorg
Allereerst is het belangrijk dat de overheid en zorgverzekeraars de cruciale waarde van eerstelijnszorg voor de samenleving erkennen: in woord én in daad. Het is een basisvoorziening waar alle burgers zonder verwijzing terecht moeten kunnen als dat nodig is. Daarvoor dient een verschuiving plaats te vinden van competitie naar meer samenwerking. Gezien de schaarste moeten behoud en werkplezier van zorgverleners hierbij hoog op de agenda staan.
Gebruik functies en waarden als startpunt
Ten tweede moeten de waarden en functies van eerstelijnszorg steeds centraal staan bij het ontwikkelen van beleid door de overheid, zorgverzekeraars en beroepsgroepen. Zo zou bedachtzaam om moeten worden gegaan met verplaatsing van zorg naar de eerste lijn en zou meer ingezet moeten worden op generalistische zorgverleners. Structurele samenwerking tussen huisartsen, wijkverpleegkundigen en maatschappelijk werkers die elkaar kennen en korte lijnen hebben met andere eerstelijnszorgverleners is hierbij essentieel. De Raad moedigt aan om deze kleinschaligheid ‘aan de voorkant’ te combineren met meer grootschalige ondersteuning ‘aan de achterkant’. Zo worden zorgverleners ontlast en ondersteund bij bijvoorbeeld personeelszaken, huisvesting, administratie en ICT. En kunnen zij zich richten op de essentie van hun vak.
Werk wijkgericht met speciale aandacht voor kwetsbare groepen
Daarnaast ziet de Raad veel potentie in het meer wijkgericht werken met een vaste kern van enkele generalistische zorgverleners die verbonden zijn aan een groep bewoners. Zo kunnen zij problemen vroegtijdig signaleren en waar nodig gericht hulp in (laten) schakelen, al dan niet buiten de zorg. Zij kunnen hierbij proactief inspelen op risicogroepen, wat kan bijdragen aan het verkleinen van gezondheidsachterstanden.
Benut de kracht van de samenleving
Het laatste en misschien wel belangrijkste uitgangspunt betreft het beter benutten van de kracht van de samenleving, om eerstelijnszorg overeind te houden voor situaties waarin deze het meest nodig is. De verwachtingen van (eerstelijns)zorg zijn momenteel (te) hoog. Burgerinitiatieven zouden beter ondersteund en gestimuleerd moeten worden en het samenspel tussen formele en informele zorg verbeterd. Daarnaast is het van belang om het gebruik van Thuisarts.nl, zelfzorg en lotgenotencontact verder uit te bouwen en meer in te zetten op collectieve preventie om zorg te voorkomen.