De behoefte aan zorg en ondersteuning neemt toe, vooral door de vergrijzing. Tegelijkertijd ontstaan er steeds meer mogelijkheden voor het behandelen en genezen van aandoeningen en ziekten en het verbeteren van de gezondheid van burgers. Denk aan de steeds geavanceerdere technologieën en behandelmethoden die doorbraken beloven voor specifieke patiëntgroepen. Zo komen de grenzen aan zorg en ondersteuning steeds vaker in beeld. Hoe passen deze ontwikkelingen bij wat maatschappelijk wenselijk en haalbaar is? Hoe zorgen we dat burgers perspectief houden op een gezonde toekomst en een goede kwaliteit van leven? En hoe kunnen we hernieuwd kijken naar wat goede kwaliteit van zorg en ondersteuning is voor burgers?

1.1 De belofte van de wetenschap

Er gaat veel geld en aandacht naar beloftevol medisch en farmaceutisch onderzoek. We verwachten veel van deze wetenschappen als het gaat om het vinden van oplossingen voor de grote opgaven in de zorg en ondersteuning en het bewerkstelligen van doorbraken. Van welke (impliciete) prioritering is sprake en hoe sluit die aan op de opgaven die er liggen in de zorg en welzijn? In dit advies verkent de RVS hoe de wetenschap in brede zin kan bijdragen aan het vinden van antwoorden op de complexe maatschappelijke opgaven op het snijvlak van volksgezondheid en samenleving.

1.2 Toegang tot zorg voor iedereen?

Mensenrechten en het beginsel van menselijke waardigheid verplichten de overheid ertoe de toegang tot passende zorg voor iedereen in Nederland te waarborgen. Toch schiet juist deze toegang tekort voor groepen die door de omstandigheden waarin ze leven vermin derd aanspraak kunnen doen op zorg. Denk bijvoorbeeld aan de groep mensen die geen zorgverzekering heeft, zoals arbeidsmigranten die hun baan kwijt zijn geraakt, dak- en thuislozen of mensen zonder verblijfsstatus. Wat is er nodig om toegang tot passende zorg voor iedereen te borgen?

1.3 Diagnose-expansie

Er zijn steeds meer technologische mogelijkheden om risicofactoren en vroege stadia van ziekten op te sporen. Die mogelijkheden gebruiken we ook steeds vaker, en tegelijker tijd rekken we de definities van ziekten op. Zo proberen we grip op onze gezondheid te krijgen. Maar is eerder weten en meer meten wel altijd beter voor individu en samenle ving? Hebben we wel genoeg oog voor de schaduwzijden? In dit advies verkent de RVS of er voldoende balans is tussen de voor- en nadelen van het stellen van steeds meer diagnoses.

Naar de adviespagina

1.4 Transitie in de zorg voor ouderen

Door de dubbele vergrijzing en personele tekorten in de zorg is het nodig om ouderen zorg anders te organiseren. Op dit moment spelen verschillende stelselwetten een rol bij de organisatie van ouderenzorg (Wlz, Wmo, Zvw en Wpg). Hoe kan de noodzakelijke transitie in de ouderenzorg versneld worden en wat is er nodig in de organisatie en finan ciering? En hoe kan een betere balans tussen de medische en de sociale benadering hieraan bijdragen? En vraagt om dit aanpassing van mensbeelden waarop stelsels nu gebaseerd zijn? Wat vraagt dit van landelijke en lokale overheden, bestuurders, maar ook van bijvoorbeeld financiers en toezichthouders?

Naar de adviespagina

1.5 Een toekomstbestendige eerstelijn

Wijkgericht werken en structurele samenwer king tussen de verschillende eerstelijnszorg verleners en met het brede sociaal domein zijn essentieel voor het borgen van de waarden en functies van de eerstelijnszorg. Maar hoe kunnen we daadwerkelijk bewegen richting die toekomstbestendige eerste lijn? Is de bestaande ordening met een nulde, eerste en tweede lijn nog wel passend? En wat is er nodig in de organisatie, financiering en sturing van eerstelijnszorg als we meer willen zorgen voor wijken en gemeenschappen in plaats van individuen? Hoe kan verbinding ontstaan tussen de eerste lijn en datgene dat zorgzame gemeenschappen en andere informele zorgverleners doen?

Leefstijlcoaches, fitfluencers en andere gezondheidsadviseurs vertellen ons dagelijks dat het hebben van een gezond lichaam het gevolg is van onze keuzes op het gebied van voeding en beweging. In de maatschappij wordt gezondheid nog altijd gezien als een individuele prestatie. Tegelijkertijd zien we dat ‘leefstijlgerelateerde’ aandoeningen zoals obesitas en hart- en vaatziekten steeds vaker voorkomen, juist bij burgers in een kwetsbare positie. Zij hebben niet de mogelijkheid om ‘gezonde keuzes’ te maken door de omstandigheden waarin zij wonen, werken en leven. Hoe kunnen we de volksgezondheid breed bevorderen en gezondheidsverschillen verkleinen?

2.1 Publieke waarde van data en AI in zorg en welzijn

(Gezondheids)data en AI kunnen een belangrijke rol spelen in het verbeteren van de volksgezondheid. Het systematisch verzamelen en verwerken van grote hoeveelheden data met slimme algoritmen kan helpen bij vroegsignalering van gezondheidsrisico’s, het eerder opsporen van ziekten of het verbeteren van behandelingen. Tegelijkertijd ligt het primaat van het gebruik en de verwerking van data nog vaak bij grote private partijen. Hoe kunnen we de publieke waarde van gezondheidsdata beter benutten voor de volksgezondheid?

2.2 Gezondheidsdoelen als katalysator voor health in and for all policies

Investeringen op het gebied van volksgezondheid dragen bij aan het behalen van andere publieke doelen en vice versa. We weten steeds meer over het maatschappelijke belang van breed investeren in volksgezondheid. Toch lukt het niet goed om dit te vertalen in concreet beleid waarbij health in and for all policies vorm krijgt. Biedt het opstellen van gezondheidsdoelen een mogelijkheid voor het realiseren van dit beleidsideaal en hoe zou dit er in de praktijk uit moeten zien?

2.3 Leven en zorgen binnen planetaire grenzen

Planetaire ontwikkelingen zoals klimaatverandering, biodiversiteitsverlies en vervuiling hebben grote effecten op onze volksgezondheid en samenleving. Dat geldt ook voor de duurzaamheidstransities. De WHO heeft klimaatverandering uitgeroepen tot de grootste bedreiging voor de menselijke (volks)gezondheid. Deze urgentie komt boven op al bestaande opgaven in de zorg. In dit advies verkennen we hoe volksgezondheid en zorg er in de toekomst tegen deze achtergrond uit kunnen zien en welke stappen hiervoor nodig zijn.

Dit onderzoek is in ontwikkeling - naar de adviespagina

2.4 Verkleinen van gezondheidsverschillen in een diverse samenleving

Als we breed willen inzetten op (volks)gezondheid is het cruciaal om oog te hebben voor verschillen tussen mensen. Bijvoorbeeld op het gebied van sekse, gender, opleidingsniveau, culturele achtergrond en religieuze overtuiging. (Institutionele) discriminatie in zorg en welzijn draagt bij aan gezondheidsverschillen, doordat mensen niet de zorg krijgen die zij nodig hebben. Hoe kunnen we kennis, gedrag en beleid inzetten om uitsluiting en discriminatie te bestrijden en inclusieve zorg te realiseren?

2.5 Voedselkwaliteit en -veiligheid in relatie tot de voedseltransitie

We staan aan de vooravond van een ingrijpende voedseltransitie. Die wordt ingegeven vanuit duurzaamheid en komt voort uit klimaatverandering. Tegelijkertijd heeft deze transitie grote gevolgen voor de volksgezondheid. Ons eetpatroon wordt gekenmerkt door overconsumptie en het aanbod van ongezonde voeding wordt steeds groter. Het grootste deel daarvan zijn ultra-bewerkte voedingsproducten. Zij veroorzaken obesitas en verhogen het risico op allerlei ziekten.  In dit advies richten we ons op de gevolgen van ultra-bewerkte voedingsmiddelen op de volksgezondheid en samenleving. Hoe kan het beleidsinstrumentarium en de wet- en regelgeving de gezondheidsaspecten van onze voeding ondersteunen?

De overheid verwacht steeds meer van burgers dat ze voor elkaar zorgen, zeker nu sociale voorzieningen steeds vaker ter discussie staan. Tegelijkertijd staat sociale cohesie onder druk, tekenen maatschappelijke verhoudingen zich scherper af en zijn er grote verschillen tussen burgers. Verschillen in de hulpbronnen die burgers tot hun beschikking hebben, maar ook verschillen in het vertrouwen dat zij hebben in instituties. Hoe kunnen maatschappelijke bindingen in de samenleving versterkt worden, niet alleen tussen burgers onderling, maar ook tussen burgers en maatschappelijke instituties? Maatschappelijke bindingen vormen immers het cement van de samenleving.

3.1 Ruimte voor burgerinitiatief

Sociale bindingen zijn belangrijk voor het welzijn van mensen en het functioneren van onze samenleving. Er is een behoefte om sociale cohesie (opnieuw) te versterken. In buurten en wijken ontstaan nieuwe communities waaraan mensen zich binden, ook in de zorg of om elkaar te ondersteunen, zoals zorgcorporaties. Welke rol vervullen nieuwe gemeenschappen in onze samenleving en hoe kunnen die bijdragen aan een zorgzame samenleving en het ‘zorgen voor elkaar’? Wat is er nodig om het mogelijk te maken dat mensen initiatief kunnen ontplooien en hoe kunnen bestaande en nieuwe initiatieven een volwaardige plek in onze samenleving kunnen verwerven?

3.2 Meedoen met een lager IQ in een steeds complexere samenleving

De samenleving wordt steeds complexer. Mensen met een lager IQ hebben daarom steeds meer moeite om mee te doen. Zij lopen tegen grenzen aan als het gaat om hun maatschappelijke participatie. Ook komen ze vaker in aanraking met justitie. Hoe zorgen we voor vereenvoudiging van systemen en passende begeleiding, zodat iedereen mee kan blijven doen? Wat vraagt dit van de manier waarop we de samenleving op verschillende domeinen inrichten?

3.3 Versterken van sociale bindingen in individueel georiënteerde zorg (aangedragen door VeRS en KennisRing)

Zorg, welzijn en gezondheidsbevordering zijn nog steeds vooral individueel georganiseerd. Tegelijkertijd spelen sociale netwerken een belangrijke rol in het bevorderen hiervan en in het omgaan met uitdagingen in het leven of met (chronische) ziekte. Dit vraagt om manieren van ondersteunen, begeleiden en behandelen die sociale netwerken en de helende werking van de groep versterken. Hoe kunnen organisaties die werken aan gezondheidsbevordering, in de zorg of het welzijn zélf bijdragen aan het realiseren van sociale netwerken ten behoeve van een sneller en duurzamer herstel? En hoe kan social design bijdragen aan het in gang zetten van de daarvoor benodigde ontwikkelingen?

3.4 Wantrouwen in (de organisatie van) zorg en ondersteuning

Goede gezondheidszorg is voor veel mensen een van de belangrijkste taken van de overheid. Tegelijkertijd hebben mensen grote zorgen over de toegankelijkheid van de zorg en is er wantrouwen in belangrijke instituties in de zorg en de wetenschap achter de zorg. Dit wantrouwen heeft een negatief effect op onze gezondheid. Hoe nieuw is dit wantrouwen en wat is er anders dan voorheen? En hoe vormen mensen hun beeld over de zorg en hoe werken deze beelden door in het handelen van mensen? Komt het wantrouwen vanuit de beeldvorming of zijn er andere, dieperliggende oorzaken?

3.5 Mentale volksgezondheid

Steeds meer mensen doen een beroep op professionele hulp voor hun mentale gezondheid, maar dit leidt niet tot verbetering. Dit raakt een groot deel van de bevolking, in verschillende fasen van het leven. In dit advies richten we ons daarom op de brede bevolking en brengen we de oorzaak-achter-de-oorzaak van mentale problemen in kaart, waaronder de invloed van individualiserende mechanismen.

Dit advies is in ontwikkeling - naar de adviespagina