Terugblik jaarconferentie: Kennis en macht in balans? De toekomst van de zorg begint met dialoog
Onder leiding van raadslid Floortje Scheepers gingen voorzitter Jet Bussemaker en rapper, schrijver en oprichter van bewonerscollectief ‘Verdedig Noord’ Massih Hutak tijdens onze jaarconferentie in gesprek over de invloed van verschillende kennisbronnen en de machtsverhoudingen daarbij. Hutak bracht een uniek perspectief mee, omdat met het collectief ‘Verdedig Noord’ succesvol verzet werd gepleegd tegen de gebruikelijke, zittende macht van bijvoorbeeld projectontwikkelaars.
Bussemaker en Hutak verschilden van mening over de rol van dialoog: terwijl Bussemaker benadrukte dat dialoog met wederzijds respect en erkenning van elkaars kennis essentieel is, betoogde Hutak dat dialoog zonder gelijkwaardige machtsverhoudingen de ongelijkheid juist in stand houdt.
Gezag op basis van gelijkwaardigheid
Beide sprekers waren het erover eens dat gezag niet voortkomt uit dwang of een vorm van hiërarchie, maar uit respect, het erkennen van elkaars positie en gelijkwaardigheid. Bussemaker benadrukte dat meer dan alleen wetenschappelijke kennis nodig is om beleid aan te laten sluiten op de praktijk. Ze pleitte voor het organiseren van tegenspraak om bestaande machtsstructuren te doorbreken.
Jet Bussemaker spreekt over macht jaarconferentie RVS 2024
Jet Bussemaker: In de woorden van Hannah Arendt ….echte macht, lees dus ook gezag, komt voort uit overtuigingskracht, gebaseerd op argumenten en dialoog. Niet uit dwang of hiërarchie. Het concept van macht is vaak sterk gericht op wat we hard power noemen, waarbij invloed wordt uitgeoefend via wetten en regels. Er is ook soft power: subtielere manier van macht die door overtuiging, cultuur, en gezamenlijk waarden wordt uitgeoefend. Deze vorm van macht draait om het aantrekken en inspireren van anderen, het creëren van ruimte voor tegenspraak. Dit is net zo cruciaal in het teweegbrengen van verandering. Deze wisselwerking tussen soft en hard power helpt ons echt verder. Is ook waar wij voorstaan als RVS
Hutak voegde hieraan toe dat een ‘kwalitatief conflict’ soms nodig is om ongemakkelijke ongelijkheden bloot te leggen: “liever ongezellige gelijkheid boven gezellig geweld”. Hij pleitte voor een verandering in de taal die we gebruiken: in plaats van kansen te creëren, moeten we streven naar keuzegelijkheid en autonomie.
Massih Hutak spreekt over macht jaaronferentie RVS 2024
Vandaar ook dat de groep die zich dichtbij of in het machtsvacuüm bevindt, hun werk richting een eerlijkere of rechtvaardige wereld vermommen als liefdadigheid. Denk aan hoe normaal het is dat we spreken over kansengelijkheid. Een kans betekent dat ik het moet krijgen van iemand die denk dat ik het heb verdient. De laatste keer dat ik checkte was rechtvaardigheid is een recht, niet een sociaaleconomische spel dat ik moest verdienen …. Tot slot suggereert een kans een verticale hiërarchie, die al zelfs krijg je die kans mij altijd onderaan in de hiërarchie afhankelijk houdt. Ik wil geen afhankelijkheid, daarom wil ik keuzegelijkheid, geen liefdadigheid, maar solidariteit, autonomie, zelfstandigheid, waardigheid, een horizontale hiërarchie. En zo kan ik nog wel even doorgaan over ogenschijnlijke onschuldige taal die de problematische ongelijkheid in onze samenleving in stand houdt.
Meer weten? Lees hier het duo-interview van Bussemaker en Hutak: ‘Wetenschappelijke kennis alleen lost de problemen in de zorg niet op’ - Zorgvisie
Kennis is macht?
Tijdens de jaarconferentie gingen zorgprofessionals, ervaringsdeskundigen, beleidsmakers en bestuurders met elkaar in gesprek over hoe macht en kennis zich tot elkaar verhouden. De huidige machtsposities geven nog onvoldoende ruimte voor andere kennisbronnen. En dit remt niet alleen gelijkwaardigheid, maar beperkt ook het pallet aan mogelijke oplossingen.
Tijdens de conferentiekwamen meer dan 200 deelnemers bijeen om kennis uit te wisselen en te spreken over de invloed van macht bij het inzetten van verschillende kennisbronnen. De deelnemers benadrukten dat voor het aanpakken van grote maatschappelijk vraagstukken, zoals die op het gebied van zorg en samenleving, een brede benadering van verschillende kennisbronnen van belang is, waaronder ervaringskennis, praktijkkennis en kennis van het lokale. Dit vraagt ook om het herzien van traditionele machtsposities.
Macht afstaan voor echte verandering
Werkelijk ruimte bieden aan andere kennisbronnen betekent een verandering in manier van denken en het creëren van ruimte voor andere oplossingen om meer draagvlak te hebben voor het beleid. Die verschuiving vereist soms ook het aanpassen van de machtsposities die we nu kennen. Dit zou beter werken als er sprake is van verbinding en oprecht contact tussen mensen: het werkelijk zien van de ander, het centraal stellen van de behoeften van de ander.
Zo sloten Hutak en Bussemaker de plenaire sessie af door te reflecteren op momenten waarop zij hun macht moesten afstaan:
Macht afstaan voor echte verandering
Inleven in verschillende perspectieven
Na de plenaire opening volgden de deelnemers acht verschillende workshops die varieerden van theater waar iedereen aan mee deed tot rollenspellen. In al die workshops stond het voelen en ervaren van een ander perspectief centraal.
Eén van de workshops was een rollenspel van een toekomstige pandemie, die samen met het Multidisciplinair Infectie Team (MIT) en Pandemic and Disaster Preparedness Center (PDPC) werd georganiseerd. Deelnemers vervulden de rol van het MIT en ervaarden hoeveel macht er uitgaat van verschillende vormen van kennis over het virus en de gevolgen ervan voor de samenleving.
In een ander rollenspel, geïnspireerd door het RVS-advies Is dit wel verantwoord?, kwamen de gevoelens van frustratie en de wisselende belangen van zorgprofessionals naar voren, ondanks het heldere gezamenlijke doel: het verminderen van de administratieve druk voor het personeel op een ziekenhuisafdelingen.
In een andere deelsessie stonden de ervaringen van Danny, die ooit op straat heeft geleefd, en de hem bekende straatarts Erna en straatverpleegkundige Wendy centraal. Een gesprek over dakloosheid maakte duidelijk hoe kwetsbare groepen afhankelijk zijn van zorgverleners die deuren kunnen openen, maar ook hoe moeilijk het is om toegang te krijgen tot die zorg. Juist zij zijn extreem afhankelijk van een zorgverlener die deuren voor hen opent voor het krijgen van de juiste zorg en hulp, en juist zij moeten aan allerlei extra regels voldoen. Het gesprek was eigenlijk nog niet af, maar de conclusie was dat er in de toekomst veel in de zorg moet veranderen voor deze groep.
De asymmetrie in kennis en macht
In weer een andere sessie werden zorg en ondersteuning voor ouderen vanuit verschillende perspectieven besproken: vanuit regionale en lokale samenwerking en wat er op landelijk niveau nodig is om dat goed mogelijk in te richten. Hoogleraar Laura Batstra lichtte in een andere sessie toe hoe de focus op het zoeken naar een biomedische oorzaak van bepaalde gedragingen bijdraagt aan het ‘stoornisdenken’ in de GGZ, en afleidt van aandacht voor context. De groep concludeerde dat er macht uitgaat van diagnoses, zeker als die leiden tot stigma’s.
In de sessie over mentaal welbevinden nam jongerengroep 2DO van Werkplaats Formaat ons, via legislatief theater, mee in eenzaamheid onder jongeren. In de voorstelling Sorry behandelden zij allerlei thema’s zoals school, vrienden, familie, social media en werkdruk. Het publiek speelde scènes opnieuw na om een nieuwe werkelijkheid neer te zetten en ontdekten al snel de complexe realiteit. Dit leidde tot een aantal maatregelen, zoals het verminderen van de druk van de prestatiesamenleving en het creëren van meer ruimte om doelloos te 'spelen'.
Tot slot was er de indrukwekkende en ontroerende verkorte voorstelling van Metgezwel, die op een krachtige manier de asymmetrie in kennis en macht liet zien. Niet alleen in de behandeling van kanker, maar ook in het aannemen van een rol als mantelzorger, terwijl je ook partners bent. De voorstelling was een eye-opener en confronterend voor de zorgverleners in de zaal.
De kern van de dag
Echte vooruitgang ontstaat wanneer we niet alleen luisteren naar, maar ook werkelijk ruimte geven aan de verschillende stemmen en perspectieven die er zijn. Hierbij hebben we alle verschillende vormen van kennis nodig en moeten we bij het integreren de machtskwesties die daarin spelen, bespreken. Zo kunnen we echt doorbraken realiseren in het aanpakken van complexe maatschappelijke vraagstukken. En alleen dan ontstaan er oplossingen die breed gedragen worden en aansluiten bij de samenleving.
