Tijd voor een ander repertoire; corona is meer dan een gezondheids- en economische crisis
‘Corona is een gezondheidscrisis die diep ingrijpt in de economie’, zegt CPB-directeur Pieter Hasekamp. Ja, de gevolgen van de huidige crisis gaan inderdaad verder dan de zorg alleen, maar ook het CPB blijft met deze analyse hangen in een eenzijdige crisismodus. Ze zijn daarin niet de enige en dat brengt risico’s met zich mee. Als we de grote sociale problemen nu niet adresseren en niet verder denken dan de crisisfase met bijpassende retoriek van strijd, helden en covidiots, lopen we straks ver achter de feiten aan. Daarom is de hoogste tijd voor een ander repertoire.
Weliswaar kan iedereen ziek worden door corona, de uitwerking van de crisis treft mensen in ongelijke mate. Gehandicapten voor wie de dagbesteding wegvalt en soms thuis opgevangen moeten worden; ouderen in een verpleeghuis die eenzaam sterven; chronisch zieken die door het wegvallen van reguliere zorg tegen wachtlijsten aanlopen, zzp’ers en flexwerkers die terugvallen in de bijstand; kinderen zonder leer- en leescultuur thuis bij wie onderwijsachterstanden oplopen, en gezinsleden die meer risico lopen op huiselijk geweld. Ook dat zijn crisissituaties.
Aan de andere kant zien we ook veel initiatieven van betrokken burgers die die van waarde willen zijn. Burgers die zorgmedewerkers - van wie we het uiterste vragen – ondersteunen door bijvoorbeeld maaltijden te bereiden. Studenten, die als vrijwilliger kijken wat ze voor ouderen in de buurt kunnen betekenen. Oud-medewerkers in de zorg die hun collega’s komen helpen. De sociale veerkracht van de Nederlandse samenleving is groot.
Er zijn dus meer waarden in het geding dan alleen gezondheid. De aanpak van corona moet daarom niet alleen gaan over zorg en gezondheid, maar vooral ook over onze samenleving.
DWDD: durf, waarden, data en dialoog
We kunnen daarom niet wachten met het vormgeven van de volgende fase. De toekomst maken we nu. DWDD had deze week zijn laatste uitzending, maar de wereld zal blijven doordraaien, ook met en na corona. Vier elementen kunnen ons daarbij houvast geven: durf, waarden, data en dialoog.
Durf is nodig om de crisismodus los te laten en corona te gebruiken om systeemfouten aan te pakken. Het is verleidelijk om te lang in de commandostructuur te blijven hangen en andere perspectieven als storend te blijven zien. ‘Ineens is veel mogelijk en luistert iedereen naar mij’ vertelde een zichtbaar genietende crisismanager. Timing naar de volgende stap is natuurlijk belangrijk, maar de impact van corona op onze samenleving laat zien dat de durf om andere perspectieven te zien en verder te denken dan vandaag beloond moet worden.
Waarden leiden ons bij het nemen van beslissingen. Lang en gezond leven is belangrijk, maar corona raakt veel andere waarden in onze samenleving. Vrijheid, gelijkheid en broederschap kennen we al sinds de Verlichting, maar ook menselijke waardigheid, pluralisme en solidariteit staan op het spel. Onze samenleving gaat over meer dan gewonnen levensjaren.
Data zijn nodig als brandstof voor de antwoorden die we moeten geven op de corona dreiging. In de crisisfase varen we op ziekte- en sterftecijfers en luisteren we naar de expertise van het schaduwkabinet van virologen en intensivisten. Natuurlijk moeten we goede data hebben die niet achterlopen op de feiten; wellicht dichter op de bal spelen en misschien eerder en meer testen. Maar er is meer nodig, we hebben ook expertise nodig uit alle andere domeinen. Ook sociale wetenschappers, gedragswetenschappers, ethici en vele andere zijn nu aan zet.
Dialoog is cruciaal. Waarden en data hebben woorden nodig om te komen tot goede afwegingen over de aanpak van corona. Wat zeggen de data eigenlijk? Is de sterfte door corona wel zo hoog als we denken? Hoe maken we de afweging tussen de data en waarden uit verschillende domeinen en wat betekent dat voor de maatregelen die de overheid neemt. Constructieve tegenspraak kan ons verder brengen.
Nederland zit – bijna – op slot, en onze fysieke dynamiek is beperkt. Maar mentaal is er ruimte. Dat zien we bij de voorbeelden van sociale veerkracht. Maar die dynamiek bevat ook een opdracht voor de overheid. Zij acteert nu als crisismanager op basis van beperkte data en expertise. En dat was nodig; als je huis in brand staat helpt een dialoog over pluriforme waarden met de brandweercommandant niet. Maar we zien nu dat corona over veel meer gaat dan alleen gezondheid. Daarom is het tijd voor een ander repertoire; een waarin de crisis verbreed wordt van zorg naar samenleving. De overheid zal -naast het tonen van bestuurlijke veerkracht over silo’s, protocollen en regels heen- ook kordaat bestaande systeemfouten moeten adresseren; en waar nodig durven kiezen voor rigoureuze oplossingen die een veerkrachtige samenleving ondersteunen. Een samenleving, waarin de helden van vandaag weer collega’s zijn en de commandostructuur plaats heeft gemaakt voor een platform van durf, waarden, data en dialoog. Matthijs van Nieuwkerk is gestopt, maar onze wereld draait door.
Jet Bussemaker en Jan Kremer, respectievelijk voorzitter en lid Raad voor Volksgezondheid en Samenleving en hoogleraar LUMC en Radboudumc.